Gezien en gehoord worden
Identificatie
Bijna alle mensen hebben een beeld van zichzelf. Een zelfbeeld. Velen gedragen zich ernaar. Terwijl we opgaan in onze dagelijkse gedachten, hebben we vaak de neiging van alles op onszelf te betrekken of.. juist niet! Sommigen denken: “Nee hoor, dit ben ik niet.. dit klopt niet. Doei doei!”
Oordelen meteen over de omstandigheden en hoe ze een ander denken te zien.
Het komt allemaal op hetzelfde neer: We zijn mensen.
Onze waarneming is selectief. We zien vaak niet wat er echt is (gebeurd) maar eerder wat we denken wat er is. Dus.. Over.. wat er is! En reageren daarvan uit. En hebben dan minder ruimte onszelf te ervaren en voor echt contact. En houden automatisch vast aan onze vertrouwde opvatting. Juist wanneer blijkt dat dingen even anders zijn. Dus is het eerder zo dat onze opvattingen óns vasthouden!
Vaak al vanaf onze prille jeugd, kregen we allerlei boodschappen waarmee we ons uiteindelijk zijn gaan identificeren. Het gaat niet alleen om de woorden, maar vooral ook de houding van de opvoeders en de invloed uit de omgeving. Vaak zijn we ons niet eens bewust van deze invloeden waardoor onze overtuigingen en vertrouwd gedachtegoed, ons, als ze eenmaal wortel hebben geschoten toch behoorlijk kunnen doen vastlopen en moeilijk te ontmaskeren zijn.
Als ouders tijd en de juiste aandacht hebben voor hun kinderen, dan voelen die kinderen zich geliefd en welkom. Als ouders nauwelijks naar hun kinderen omkijken, dan geloven de kinderen dat ze niets waard zijn.
Ook kinderen die gepest of buitengesloten worden, kunnen zich raar of waardeloos gaan voelen, ook al is er ogenschijnlijk niets aan de hand. Niet ieder kind laat zien hoe het zich voelt.
Het is vaak een hele zoektocht om oude pijn te ontmantelen en op te lossen. Ook omdat het onderdeel is van iemands veiligheid en daarmee een speciale functie kan hebben.
Aan de ene kant hebben we een identiteit nodig. We maken deel uit van een familie, groep, cultuur. Dat is onze basis, want we zijn groepsdieren. We willen erbij horen en onze plaats is in de wereld ervaren. We willen ertoe doen.
Identificatie kan ons echter ook tegenhouden.
‘Ik ben te dik/te mager’
‘Ik ben niet goed genoeg’.
‘Ik ben ongezellig/saai’
‘Ik deug nergens voor’.
Ook positieve identificatie kan een probleem zijn. Want als we ons een keer niet waar kunnen maken, lijkt de wereld in te storten.
‘Hoogmoed komt voor de val’.
Als ik een mooie recensie over mijn boek lees, dan voelt dat geweldig. Daar mag ik van genieten. Maar wat als ik denk?: ‘Ik ben een geweldige schrijver.’ En vervolgens word mijn boek een keer afgekraakt. Dan stort mijn zelfbeeld in elkaar.
Veel mensen zijn gevoelig voor de projecties die anderen op hen plakken, of simpeler gezegd: Hoe anderen over hen denken.
In de bovenbouw van de basisschool kreeg ik havo-advies. Ik kon goed leren. Op het speciale onderwijs had ik een IQ van 118. Bovengemiddeld.
Toen ik uit huis ging, kwam ik tussen mensen met een verstandelijke beperking. Voor mensen met autisme èn een normale begaafdheid zouden er geen begeleide woonvoorzieningen zijn.
Veel mensen hadden niet door dat ik hier niet thuis hoorde en benaderden mij alsof ik geestelijk gehandicapt was. Ik had het gevoel dat het beste deel van mijn leven al voorbij was.
In die periode nam ik nog eens een IQ test af en die kwam uit op 94. Bijna 25 punten lager.
Omdat ik me veiliger voelde dan op het speciaal onderwijs, dacht ik dat mijn IQ omhoog zou zijn gegaan, maar het was erg achteruit gegaan. Ik kreeg nauwelijks creatieve impulsen. Ik voelde me een plant en moest nodig verkassen.
Natuurlijk zegt het IQ niet alles, maar het gegeven is toch wel schokkend.
Iemand die helder van geest is, kan vanwege zijn uiterlijk, motoriek of lichaamshouding toch als geestelijk gehandicapt overkomen. Van iemand met spasmen die als gevolg daarvan niet altijd goed uit zijn of haar woorden komt, zijn we verrast wanneer we horen dat deze persoon een graad heeft in natuurkunde.
Het kan nog verder gaan, namelijk dat bijvoorbeeld ouderdom of subtiele hersenschade – dus iemands fysieke of motorische beperking (bijv. een maskergezicht), bewerkstelt dat, zelfs een professioneel werker die ervan overtuigd is dat hij een bewust iemand is, toch te snel.. te makkelijk oordeelt of zijn ‘diagnose’ niet goed onderbouwt. Er wordt zomaar genoteerd dat de cliënt een laag IQ heeft en vast zit in patronen. We zijn dan meer bezig met het etiket dan met het kind/de cliënt zelf. De ouders zijn bezig met de beheersing van het uiterlijke probleem, zodat het kind geen kansen krijgt of in zijn waarde gelaten wordt. Een label biedt geen bewustwording en hulp voor henzelf, maar verwijst steeds weer naar iets buiten henzelf.
Terwijl mijn belevingswereld intact was, kwam ook ik anders over op mijn omgeving. Ik kende geen spelletjes met omgangsvormen, om aan een plotselinge ontmoeting een leuke draai te geven. Met als gevolg ben ik dikwijls verkeerd ingeschat en zie ik vaak met lede ogen aan hoe mensen zichzelf in verlegenheid kunnen brengen of niet doorhebben hoe zij overkomen. Hoewel ik ook niet altijd zeker ben of ik de situatie zelf wel juist inschat, dus al groeiend in acceptie mijn hele oordeel maar weer overboord gooi!
Sneller dan we beseffen, oordelen we instinctief (ook voor het behoud van een veilig gevoel), over wat normaal en wat afwijkend lijkt. Het heersende mensbeeld over wat gezond en normaal is en onze onbewuste afspraken en aangeleerde omgangsvormen, spelen allemaal mee.
Interessant is, dat de beperkingen die buiten onszelf lijken te liggen, ook iets over onszelf zeggen. Wordt dit blootgelegd, kan er evengoed ook humor zijn. Veel komedie’s gaan hierover.
Het kenmerk van een goede grap is dat er onverwachts een verfrissende andere wending komt.
Naarmate we onszelf eerlijker kunnen bezien, zullen de ’tekortkomingen’ van anderen ons ook minder storen. Dan krijgen we meer begrip en kunnen we groeien, waardoor allerlei belemmeringen verdwijnen. Er ontstaan mogelijkheden, die eerst verborgen lagen. We worden zelfs creatief en verwelkomen de situaties waarover we vroeger meteen een oordeel hadden.
Het Latijnse woord ‘persona’ betekent masker. Het woord ‘persoon’ is hiervan afgeleid. De persoonlijkheid bestaat o.a uit onze opvoeding, omgeving, tijdsgeest, cultuur en overtuigingen.
Het authentieke zelf (het karakter) is puur en gaaf. De liefde, creativiteit, het speelse en het innerlijk weten. Ons ware zelf begrijpt, in plaats van dat het oordeelt.